Hazret-i Lokman ilim ve hikmetiyle dillere destan bir zattır.
Bunun içindir ki, kendisine Lokman Hakîm, denmiştir. Hz. Lokman, ismi Kur'ân'da
da geçen, peygamber veya veli olduğu hakkında kesin bir bilgi bulunmayan bir
mânâ büyüğüdür.
İslâm tarihinde Hazret-i Lokman'ın
hikmetli sözleri, vecizeleri, öğütleri ve tavsiyeleri meşhurdur.
Hafs bin Ömer'in rivayetine göre, Hz.
Lokman yanına bir torba hardal tanesi koyarak oğluna öğüt vermeye başlar. Her
öğüt verdikçe torbadan bir hardal çıkarır. Sonunda torbadaki hardal tükenir ve
oğluna da şöyle der:
"Ey oğul, sana o kadar öğüt
verdim ki, şayet bu öğütler bir dağa verilseydi, dağ yarılırdı."
Hz. Lokman'ın Saran ismindeki bu oğlu
babasının verdiği bütün öğütlere uymuştu.12
Lokman Aleyhisselâmın hikmetli
sözlerinin asıl kaynağı Kur'ân-ı Kerimdir.
O halde Kur'ân-ı Kerimde yer alan bu
öğütler tefsirlerde de genişçe bulunur. Cenab-ı Hak, Hazret-i Lokman'ın
dilinden bu sözleri şu âyetlerle (meâlen) beyan buyurur:
Allah'a ortak koşma
"Hani Lokman oğluna öğüt verirken
demişti ki, 'Oğlum (ey oğul!) Allah'a ortak koşma. Muhakkak ki şirk pek büyük
bir zulümdür.
"Oğlum, eğer yaptığın iş hardal tanesi kadar bile olsa ve
bir taş içine girse, Allah onu ortaya çıkarır. Muhakkak ki, Allah en gizli
işleri bütün inceliğiyle bilir, O her şeyden hakkıyla haberdardır.
"Oğlum, namazını dos doğru kıl. İyiliği tavsiye et,
kötülükten sakındır. Başına gelene sabret. Şüphesiz ki bunlar uğrunda azim ve
sebat edilmeye değer işlerdendir.
"Gururlanıp insanlardan yüzünü çevirme. Yeryüzünde
kasılarak yürüme. Çünkü Allah büyüklük taslayan ve övünenleri sevmez.
"Yürüyüşünde mutedil ol. Sesini
alçalt. Seslerin en çirkini, şüphesiz ki, eşeklerin sesidir.
TEFSİRDEKİ ÖĞÜTLER
Hazret-i Lokman'ın Kur'ân'da geçen
öğütleri, aynı sûrenin
tefsirlerinde genişletilerek verilir. Hazret-i Lokman'ın tefsirlerde geçen
öğütlerinden ve hikmetli sözlerinden bazıları şöyledir:
Takvayı esas al
Ey oğul!
Takvayı kendin için kârlı bir ticaret
olarak kabul et. Çünkü böyle ticaretler sonsuz kazançlar temin eder.
Merasimlere katıl
Ey oğul!
Cenaze merasimlerine katıl. Düğün
merasimlerinden de uzak durmaya çalış. Çünkü cenaze sana âhireti hatırlatır;
düğün ise dünyaya çeker.
Ey oğul!
Horozdan daha geri kalma. Çünkü sen
uykunun derinliklerinde iken, o dünyayı sese vererek insanları uykudan
uyandırmaya çalışır.
Tevbeyi geciktirme
Ey oğul!
Tevbeyi geciktirme. Çünkü ölüm ansızın
geliverir.
Ey oğul!
Cahil kimselerle dostluk kurma. Çünkü
onunla dost olursan, kendi yaptıklarını senin hoş karşıladığını sanar.
Allah'tan kork
Ey oğul!
Allah'tan hakkıyla kork. Kalbinin
bozuk olduğunu bildiğin halde başkalarının sana saygı göstermesi için takva
ehli olduğunu ihsas ettirme.
Ey oğul!
Şimdiye kadar susmaktan dolayı hiç
pişmanlık duymadım. Çünkü söz gümüşse, sükût altındır.
Ey oğul!
Kötülük ve günahlar senden sakındığı
gibi, yani işlemedikçe sana dokunmadığı gibi, sen de onlardan sakın. Çünkü
kötülük kötülüğü, günah da günahı çeker.
Ey oğul!
Âlimlerin meclisinde bulun. Hikmet
ehlinin sohbetlerini dinle. Çünkü Allah kuru toprağı yağmurla nasıl
canlandırırsa, ölmüş kalbleri de hikmetli sözlerle öyle diriltir."14
Yalandan sakın
Ey oğul!
Allah, yalancının yüz suyunu kurutur,
haya duygusunu giderir. Ahlâksız kimsenin de sıkıntısı hiç eksik olmaz.
Ahmak adamdan uzak dur
Ey oğul!
Kayaları uzaklara taşımak, ahmak adama
laf anlatmaktan daha kolaydır.
Kendi işini kendin gör
Ey oğul!
Cahili vasıta olarak kullanmaktan,
işini gördürmekten uzak dur. Şayet akıllı birisini bulamazsan kendi işini
kendin gör.
Kendi milletinin kızıyla evlen
Ey oğul!
Kendi milletinden olmayan bir kızla
evlenme. Aksi takdirde çocukların ileride sıkıntıdan kurtulamazlar.
Ey oğul!
Öyle bir zaman gelecek ki, sabırlı
insanların bile yüzü gülmez olacaktır.
Allah'ın anıldığı meclislere katıl
Ey oğul!
Katılacağın meclisleri kendin ara bul.
Allah'ın anıldığı meclisleri bulunca hemen oturuver. Çünkü âlim isen ilmin
artar, cahil isen yeni bir şeyi öğrenmiş olursun. Oraya inen rahmetten sen de
payını alırsın. Allah'ın anılmadığı meclislere hiç katılma. Çünkü âlim de
olsan, cahil de olsan zarar görürsün. Ayrıca oraya inecek olan
İlâhî gazaptan sen de nasibini alırsın.
Ey oğul!
Sofrana takva ehli mü'minleri davet et.
Tecrübe sahipleriyle istişare et
Ey oğul!
Her işinde ilim ve tecrübe sahibi
kimselerle istişare et, onların fikrini almaya çalış.
Takvadan bir gemi edin
Ey oğul!
Dünya dipsiz bir denizdir. Onda
niceleri boğulmuştur. Bunun için takvadan bir gemi edin. İçine îmânı yükle.
Tevekkül yelkeniyle açıl. Ancak bu şekilde selâmetle yol alır, sahile çıkarsın.
Kötü komşudan uzak dur
Ey oğul!
Nice ağır yükler taşıdım. Fakat kötü
komşu kadar ağır bir yüke rastlamadım. Nice acılar tattım, fakat fakirlikten
daha şiddetli bir acı tatmadım.
İlimden nasibini al
Ey oğul!
İnsan fakir de olsa ilim ve hikmetiyle
hükümdarların meclisinde yer alır.
Arkadaş seçimine dikkat et
Ey oğul!
Birisiyle dostluk kurmak istiyorsan,
önce onu öfkelendirecek bir şey yap. Şayet öfkeli iken sana insaflı davranırsa
ona yaklaş, insafsız davranırsa uzak dur.
Âhirete hazırlan
Ey oğul!
Dünyaya geldin geleli âhirete doğru
yol alıyorsun. Bunun için âhiret yurdu, sana dünya yurdundan daha yakındır.
Dilini duaya alıştır
Ey oğul!
Dilini 'Allah'ım, beni affet' demeye
alıştır. Çünkü öyle anlar vardır ki, o saatlerde Allah duaları reddetmez, istediğini
ihsan eder.
Borçlanmaktan uzak dur
Ey oğul!
Borçlanmaktan uzak dur. Çünkü borç,
seni gündüz zillete sürükler, gece de üzüntüye boğar.
Günah işlemeye cesaretin olmasın
Ey oğul!
Allah'tan öyle bir şey iste ki, günah
işlemeye cesaretin olmasın. Ve Allah'tan öyle kork ki, rahmetinden hiçbir zaman
ümidin kesilmesin.
Önce selâm ver
Ey oğul!
Bir cemaatin bulunduğu yere gittiğin
vakit, önce onlara İslâmın okunu at, yani selâm ver. Sonra bir köşeye otur,
onları konuşuyor halde görmedikçe sen de konuşma. Şayet Allah'ın zikrine
dalacak olurlarsa sen de onlara katıl. Fakat başka bir söze geçerlerse oradan
ayrıl.
Kendini anla
Ey oğul!
İki dünyada mes'ut olmak istiyorsan,
kendini anla. Okuyup bilgili olmaya çalış. Çalış ki, bilenle bilmeyen bir olmaz.
Tembel olma
Ey oğul!
Tembel olma. Tembellik bedbahtlık
alâmetidir.
Acele etme
Ey oğul!
Acele etme, acele şeytan işidir.
Güler yüz göster
Ey oğul!
Ahlâkını düzelt. Dostuna da, düşmanına
da güler yüz göster. Ancak değerin ve itibarın kırılacak derecede hareket etme.
Orta yolu tut
Ey oğul!
Her şeyin hayırlısı olan orta yolu
tercih et.
Yolda dikkatli yürü
Ey oğul!
Yolda yürürken yüzünü gözünü oraya buraya
çevirme ki, gönlün vesvesede kalmasın.
Mecliste önce oturma
Ey oğul!
Bir cemaat içinde bulunduğunda onlar
ayakta iken oturma. Oturdukları zaman sen de oturuver.
Yollara tükürme
Ey oğul!
Bıyık ve sakalınla oynama. Parmağını
burnuna sokma. Yollara tükürme, sesli sümkürme. Elinle sinek kovalamayı terk et.
Az konuş
Ey oğul!
Sükût ve teenni ile hareket et. Az
konuş. Çok konuşmak, yanılmaya sebeptir.
Sözü fazla dağıtma
Ey oğul!
Konuşurken sözü fazla dağıtma. Aksi
takdirde şerefine zarar gelir.
Konuşurken başkalarını utandırma. Kaş göz işareti yapma.
Güzel ve lâtif sözleri duymaya çalış.
Fazla hayrete düşme. Sözün tekrarlanmasını isteme. İnsanları güldürecek ve
kendini maskara edecek sözlerden sakın.
Atıp tutma
Ey oğul!
Kimse hakkında atıp tutma.
Fazla ısrar etme
Ey oğul!
Senden bir şey istendiği zaman,
elinden geliyorsa vermeye çalış. Birinden bir şey istediğinde de fazla ısrar
etme.
Dinde tartışmaya girme
Ey oğul!
Dinle alakası olmayan meselelerde aksi
vaki ise tartışmaya ve münakaşaya girme.
Fakirliğini kimseye açma
Ey oğul!
Acizliğini ve fakirliğini hiç kimseye,
hattâ ailene dahi açma ki, onların yanında itibarın düşmesin, sözünü dinlemez
olmasınlar.
Hizmetçilerle şakalaşma
Ey oğul!
Hizmetçi ve benzeri kimselerle
şakalaşma. Çünkü
bunlarla şakalaşmak hakaret ve
düşmanlığa sebep olur. Onlara öyle muamele et ki, hem seni sevsinler, hem de
senden korksunlar.
Şiddetten sakın
Ey oğul!
Çocukları ve elinin altındakileri
terbiye ederken şiddetten sakın. Öfkelendiğin vakit vakarla geçiştirmeye çalış.
Mümkün olursa sövüp dövme ki, aksi takdirde onların gözünde mehabetin yok olur.
Kendini ve çocuklarını övüp durma.
Hayasız gençlerle ve o halde olan kız
çocukları ile ülfet etme. Çünkü dünya ve âhirette mezellete sebep olur.
Önce düşün
Ey oğul!
Bir kimse ile bozuşursan, dilini tut
ve makbul olan sözü söyle. Önce düşün, sonra söze giriş.
Herkesin değerini ve layık olduğu
hürmeti muhafaza eyle.
Azla yetin
Ey oğul!
Bir kimsenin davetinde bulunduğun
vakit, azla yetin. Dalkavukluk edip de o yemeği övmekle başkalarının yemeğini
kötüleyip tahkir etme.
Misafirlikte gözlerine dikkat et
Ey oğul!
Bir kimsenin evinde misafir kaldığın
vakit gözlerine dikkat et. Her tarafa bakıp durma. Durumuna vakıf olduktan
sonra dine aykırı da olsa sırrını ifşa etme.
Elini çek
Ey oğul!
Emanete hiyanetten elini çek.
Kimseye açma
Ey oğul!
Bir işe başladığın zaman, meydana
gelmeden önce kimseye açma ki, mahcup düşmeyesin.
Çok ver
Ey oğul!
Sadakayı çok ver. Mal sevgisini
gönlünden çıkar.
Razı ol
Ey oğul!
Doğru söyle, Allah'tan gelene razı ol.
Yemekte şunlara dikkat et
Ey oğul!
Yemekten önce ve sonra ellerini yıka.
Bu hal fakirliğini giderir, göze kuvvet verir.
Çok yemek kalbe katılık ve gaflet
verir. İbadette tembelliğe sebep olur.
Yemeğin başında Bismillah, sonunda
Elhamdülillah, ortasında da nimetin Allah'tan geldiğini düşün.
Tek elle ekmeği koparma. Bu hareket
kibirli insanların âdetidir.
Yemeğin başında ve sonunda bir parça
tuz yemek birçok hastalığa karşı devadır.
Lokmayı küçük tut ve iyice çiğne.
Misafir geldiği zaman mümkünse yemeği
büyük kaba koy, berekete sebep olur.
Yemek yerken önünden al, ekmeğin ve
tabağın ortasından alma.
Elinden ekmek ve yemek parçası
düştüğünde al, temizle ve öyle ye.
Sıcak olan yemeğe soğutmak için
ağzınla üfleme, soğuyuncaya
kadar bekle.
Yemeği çabuk yeme.
Hurma ve kayısı gibi sayılabilir
meyveleri teker teker ye, çifter çifter yeme ve çekirdeklerini bir tarafa topla.
Yemek arasında çok su içme. Su içerken
bardağın içine bak. İçine uygunsuz bir şey düşmüş olmasın. Suyu içerken üç
nefeste içiver.
Yemeğe herkesten önce el uzatma.
Yemek esnasında güzel şeylerden bahset.
Sofrada bulunan arkadaşlarına ara sıra
göz ucuyla bak. Yemek ve ekmeği o tarafa sür.
Misafirler çekingen davranırlarsa üç
defadan fazla yemeleri için ısrar eyleme. Yemek yeme isteğin yoksa özür beyan
eyle.
Dilini tut
Ey oğul!
İlim ve takva ehli veya herhangi bir
sebeple senden ileride bulunan bir kimsenin huzurunda dilini tut.
Dostlarını dinle
Ey oğul!
Senin iyiliğini isteyen dostlarının
tavsiye ve öğütlerini can kulağıyla dinle.
Doğru ol
Ey oğul!
Sözünde, işinde ve gidişinde doğru ol.
Doğru olan sözlerinin bile hayrete ve tereddüde sebep olacaksa, söyleme daha
iyi.
Ümidini kesme
Ey oğul!
İnsanların gönlünü almaya çalış.
Allah'ın rahmetinden ümidini kesme.
İyi ol
Ey oğul!
Açıkta ve gizlide iyi olmaya çalış.
Varlık yokluktan, akıl sarhoşluktan
iyidir.
Bir şeyi vaktinden önce isteme.
İçini süsle
Ey oğul!
İçini dışından daha çok süsle: İçin
Hakkın, dışın halkın baktığı yerdir.
Her yerde ve her zaman Allah'ı yanında
hazır nazır olarak bil.
Allah nazarında seni utandıracak işi
bırak.
0 comments :
Yorum Gönder